Het is een toevluchtsoord in de hoofdstad. De Brusselaar, al te lang van groen gespeend door het alomtegenwoordige asfalt, herontdekt er de eenvoudige geneugten van een leven in verbinding met de natuur. In het hartje van Watermaal-Bosvoorde ligt het “vlaggenschipproject” van de gemeente: de stadsboerderij en CSA-zelfoogst “Le Chant des Cailles” (letterlijk vertaald “Kwartelzang”), waar ik een jaar stage loop. Als nieuwkomer in Watermaal-Bosvoorde zag ik er onder meer de gelegenheid om de dynamiek van mijn gemeente grondig op te snuiven, maar ook om haar inwoners te leren kennen.
De Chant des Cailles, gevestigd op 2,5 hectaren midden in de pittoreske tuinwijken “Le Logis” en “Floréal”, dankt zijn bestaan aan de mobilisatie van de plaatselijke inwoners, die in dit braakland het potentieel zagen tot versterking van de sociale banden van de wijk en het zich opnieuw toe-eigenen van hun voeding. Door de jaren heen professionaliseert het burgerinitiatief zich. Vandaag de dag overkoepelt de vzw Chant des Cailles, naast de burgertakken (de gemeenschappelijke moestuin, de participatieve kruidenierswinkel, enz.) drie professionele takken: tuinbouw (groententeelt - waarvan de grove gewassen afkomstig zijn van een ander perceel in Overijse - en bloemen), het melkveebedrijf “le Bercail” (kaas, yoghurt en ijs gemaakt van schapenmelk) en de kruidentuin.
Bij aankomst op het veld krijgt de bezoeker in één oogopslag alle takken in zicht, harmonieus verstrengeld op het veld… en hierin zit juist de sterkte en originaliteit van deze stadsboerderij! Chant des Cailles is immers een gemengd bedrijf dat zijn evenwicht vindt in zijn diversiteit en complementariteit. Het project vervult uiteraard een voedende functie, maar daar houdt het niet op. Het veld is net zo goed een ontspannings- en ontmoetingsruimte tijdens de wekelijkse markt, de boerengolf, het jaarlijkse “Fête du Chant “ of nog de zogenaamde “transhumance” of ooienwandeling, tijdens dewelke boeren en inwoners samen de kudde schapen naar hun winterstal begeleiden. De vzw tracht eveneens een educatieve functie te vervullen met allerlei ateliers rond o.a. de kruiden en de schapen. Het is de wens van de vzw om deze educatieve tak nog verder te versterken door binnenkort een voltijdse werknemer aan te werven die zich uitsluitend aan deze taak zal wijden. Het veld wemelt dus van leven, wat voor mij een verademing was na mijn vorige baan waarin mijn computer al te centraal stond… Als leidmotief doorheen mijn stage werd ik me steeds meer bewust van deze luxe, vooral in de context van de moderne landbouw waar de eenzaamheid van de boeren een miskende plaag is.
Teelttechnisch inspireert Le Chant des Cailles zich op de werkwijze van Québécois Jean-Martin Fortier. Groenten worden op vaste bedden geteeld waardoor verdichting in het plantbed systematisch vermeden wordt. Een vijfjarige teeltrotatie wordt toegepast. Het bedrijf is zeer licht gemechaniseerd: de bodem wordt tot op 20 cm losgemaakt met de woelvork en oppervlakkig kruimelig en zaaiklaar gemaakt met de rotoreg gekoppeld aan de motoculteur. Een moeizaam karwei om elke 15-20 cm de bedden los te maken, dat spreekt voor zich, maar evenzeer een uitnodiging tot meditatie of een uitgelezen kans tot een gezellig babbeltje, naast elkaar werkend, ieder op zijn eigen bed. De woelvork is een formidabel hulpmiddel voor wie op een respectvolle manier zijn bodem wil bewerken, maar voor mijn stageboeren is toch gebleken dat een diepere bewerking af en toe nuttig zou kunnen zijn om verdichting van diepere lagen te vermijden. Dit kwam uiteraard ook aan bod tijdens mijn stagebegeleiding met David Buchan in augustus. Hij raadde het gebruik van een vaste tandcultivator sterk aan.
Le Chant des Cailles, dat is ook de strijd van een hele wijk voor het voortbestaan van het project. De grond is eigendom van de sociale huisvestingsmaatschappij "Le Logis Floréal" die door de Brusselse regering onder druk gezet wordt om op het veld sociale woningen te bouwen. Verschillende petities volgden elkaar op en wierpen uiteindelijk hun vruchten af. Een moratorium werd ingevoerd zodat SAULE, een studiecommissie bestaande uit burgers, stadslandbouwers, onderzoekers en stedenbouwkundigen de wenselijkheid van het bouwen van sociale woningen op dit veld zou kunnen onderzoeken. Drie jaar en 266 pagina’s later werd de studie bekend gemaakt en slaakte Le Chant des Cailles een zucht van opluchting. De studie bepleit voorrang te geven aan de renovatie van bestaande sociale woningen alsook aan de bouw van nieuwe woningen in andere delen van de wijk. Het valt nog te bezien of de regering ontvankelijk zal zijn voor de boodschap van haar onderzoek...
Niet onbelangrijk: het behoud van de Chant des Cailles kadert perfect binnen de doelstellingen die de Brusselse regering zichzelf heeft gesteld in haar Good Food-strategie, dat als hoofddoel heeft de hoofdstad tegen 2035 een autonomie van 30% van de groente- en fruitproductie te doen bereiken door de ontwikkeling van lokale voedselproductie in Brussel en de stadsrand. Ook het economische pleit voor het behoud van het project: een studie van 2014 heeft immers aangetoond dat de stadslandbouw in het Brussels Gewest de sector is met het grootste potentieel voor het scheppen van werkgelegenheid – er is sprake van maar liefst 1.400 te creëren arbeidsplaatsen.
Ik kon me geen betere stageplaats en eerste kennismaking met de biologische landbouwwereld dromen. Ondertussen moet ik na een kleine operatie mijn stage eventjes op pauze zetten. Ik ben tijdelijk geveld door carpaal tunnelsyndroom aan mijn rechterhand, een pathologie die blijkbaar vaak bij boeren voorkomt. Zou dit een fase zijn in mijn proces van werkelijk professioneel boer worden?
Alexandre
September 2020
Alexandre De Briey volgt momenteel het leertraject biologische en biodynamische landbouw in Antwerpen. Voor meer info over de opleiding, neem een kijkje op https://www.landwijzer.be/leertraject