De Landgenoten – 13/12/2019, Antwerpen
Met een 100-tal deelnemers lag de opkomst voor deze studiedag ruim boven de verwachtingen. En ook de inhoud was bovengemiddeld sterk. Heel diverse sprekers brachten elk vanuit hun expertise belangrijke inzichten rond de moeilijke toegang tot grond in Vlaanderen en, ondanks dat, de mogelijke opportuniteiten. Er was ook ruim gelegenheid tot netwerking, vragen en het opdoen van nieuwe ideeën. Hier alvast een eerste kort verslag; het uitvoerig verslag met alle presentaties volgt nog en wordt door De Landgenoten verspreid via hun website en nieuwsbrief.
De dag ging van start met 2 case clinics rond grondtoegang. Enerzijds stonden 2 gespecialiseerde juristen klaar om specifieke vragen rond gebruiksovereenkomsten en grondtoegang vanuit de deelnemers te beantwoorden. Dat leverde boeiende adviezen op waarbij het nog maar eens duidelijk werd hoezeer het vaak spitsroeden lopen is om als nieuwe, startende, agro-ecologische boer(in) in Vlaanderen duurzame grondtoegang te bekomen.
In de andere advieskliniek konden boeren op zoek naar grond leren uit de ervaringen van boeren die al op één of andere manier grondtoegang hadden gevonden of tegen de moeilijkheden ervan waren aangelopen.
Hoopgevend was de bijdrage vanuit de VVSG (Vereniging van steden en gemeenten) waaruit bleek dat het bewustzijn toeneemt dat publieke landbouwgronden ook best een functie krijgen die gericht is op lokale en duurzame voedselvoorziening. Bij onderhandelingen met lokale overheden is inspelen op de belangen en topics van de verschillende betrokken ambtenaren (milieu, duurzaamheid, ruimtelijke ordening, economie, landbouw, …) de boodschap. Daarbij is het nuttig om expliciet te verwijzen naar de toepasselijke SDG’s (internationale Sustainable Development Goals) die ook door de lokale overheden worden nagestreefd.
Uiterst boeiend was de presentatie door de medewerkster van het expertisecentrum voor bedrijfsoverdracht van Boerenbond in samenwerking met Sarah Michels, afgestudeerd Landwijzer-cursiste, waarbij de uitdagingen rond de overdracht van bestaande boerderijen naar de volgende generatie, zowel intra-familiaal als niet-familiaal werd besproken. De koppeling van algemene aandachtpunten met de concrete ervaringen van Sarah op het ouderlijk bedrijf, leverde een zeer levendige presentatie op. Ook voor nieuwe boeren liggen hier kansen als instapper of overnemer, maar dat vraagt wel inleving in de nauwe banden die boeren vaak hebben met hun grond. Opvallend was hier vooral de aandacht voor de niet louter zakelijke en financiële aspecten van deze overdracht, maar ook de emotionele, sociale en familiale kant.
Ook de mogelijkheden om op natuurgronden, in samenspraak met de beheerders ervan, aan agro-ecologische landbouw te doen, kwamen aan bod in de presentatie vanuit het agrobeheercentrum Eco², dat zich inzet voor de begeleiding van landbouwers rond natuur- en landschapsbeheer. Ook hier is het van belang om de noden van natuurbeheerders te kennen en daarop in te spelen bij begrazing, akkerrandbeheer, e.d..
De bijdrage van een medewerker van KBC over de bedrijfseconomische impact van grondaankoop en grondgebruik, vormde in zekere zin een buitenbeentje. Opvallend was vooral de opmerking dat het geen zekerheid is dat de landbouwgrondprijzen in ons land zullen blijven stijgen. Maar ook het pleidooi om niet zelf grond aan te kopen en die later bij overdracht of verkoop te gebruiken als pensioenvoorziening, maar langs een duurzame economische weg de pensioensvraag aan te pakken.
Dat er ook nood is aan maatschappelijke en politieke actie rond de grondproblematiek werd dan weer geïllustreerd vanuit de werking van De Landgenoten zelf (met o.a. een toenemende inzet op advisering en bemiddeling voor publieke en private grondeigenaren), door de werking van Fian (als lid van de internationale beweging Via Campesina) die erin geslaagd zijn om wereldwijd de rechten van boeren en boerinnen te laten erkennen en met de activiteiten van Boerenforum, die als onafhankelijke beweging voor boerenlandbouw boeren samenbrengen die zich niet laten vangen door het vaak misleidende discours van de klassieke landbouworganisaties.
Met gespitste oren werd vervolgens geluisterd naar de bijdrage vanuit het CSA-Netwerk. Dave Buchan, boer op Het Wijveld en Landwijzer-hoofddocent bodemkunde (Leetrtraject Bio- & BD-Landbouw), lichtte er de resultaten toe van een brede bevraging onder alle Vlaamse CSA’s naar hun noden en uitdagingen. Grondgerelateerde aspecten bleken daarin zeer bepalend te zijn en vaak de basis te vormen voor het al dan niet leefbaar zijn van het project. Heel wat valkuilen en knelpunten daaromtrent werden bloot gelegd. Wie grond zoekt, kan daar maar best rekening mee houden. Koen Dhoore, docent bedrijfseconomie binnen Landwijzer, vatte vervolgens nog even samen en wees erop dat ondoordacht grond in gebruik nemen uit angst dat het de enige mogelijke kans zou zijn, vaak oorzaak is van jarenlange stress en onzekerheid.
De dag werd inhoudelijk afgerond met de bijdrage van 2 onderzoekers van het Vlaams onderzoeksinstituut voor de landbouw (ILVO) waar men uitgebreid onderzoek heeft gedaan naar de beschikbaarheid, het eigenlijk en oneigenlijk gebruik, de kwaliteit, de versnippering en het overheidsbeleid rond landbouwgrond. Het levert een onthutsend beeld op van de Vlaamse situatie, die zonder meer uitzonderlijk mag genoemd worden op Europese schaal. Het onderzoek leidt o.a. tot de conclusie dat in Vlaanderen dringend werk moet gemaakt worden van meer monitoring en sturing van de verkoop en het gebruik van landbouwgronden zoals dat bijv in Frankrijk door centrale en regionale diensten wordt opgevolgd en aangestuurd (o.a. SAFER).
Tom Troonbeeckx dankte als voorzitter van De Landgenoten alle aanwezigen en sprekers en nodigde vervolgens iedereen uit voor de aansluitende receptie waar nog heel wat werd nagepraat.
Een fotoverslag van de dag vind je hier.
Verslag: Geert Iserbyt