Bees coop in Schaarbeek, wAnderCoop in Anderlecht, Bab’l Market in Sint-Pieters-Woluwe en voortaan ook Pédalo in Elsene. In enkele jaren tijd hebben verschillende coöperatieve en participatieve winkels het licht gezien in Brussel. Ook elders in België is dat het geval: in Charleroi is er Coopéco, in Verviers Vervîcoop en in Louvain-La-Neuve is er Poll’n. Met als inspiratiebron Park Slope Food Coop, in 1973 opgestart in New York, hebben deze burgeriniatieven de ambitie om een maximum aantal biologisch geteelde, fair trade en lokale seizoensproducten aan te bieden. Ze doen dat tegen een prijs die toegankelijk is voor een breed publiek. Ze hebben ook de ambitie om een one-stop-shop te zijn: een winkel waar een gezin alles kan vinden wat het dagelijks nodig heeft. Maar wat ze echt bijzonder maakt, is hun manier van functioneren
Participatieve werking
Zoals in een aantal gevallen hun naam al aangeeft, gaat het om winkels in de vorm van een coöperatieve vennootschap. Dat betekent dat ze in handen zijn van en gecontroleerd worden door hun eigen leden, op een gelijkwaardige basis. Dat zijn in veel gevallen niet enkel de winkelmedewerkers, maar ook de klanten. Om als klant deel uit te maken van de coöperatie volstaat het doorgaans om een aandeel te kopen van 25 à 100 euro, naargelang de supermarkt. In ruil daarvoor hebben de coöperanten medezeggenschap in de strategische keuzes via verschillende organen: algemene vergadering, bestuursraad, werkgroepen, pilootgroepen, enzovoort. De keuzes waarover ze mee beslissen, gaan van het assortiment en de prijzenpolitiek tot de keuze van de leveranciers.
Maar dat is niet alles. Deze supermarkten zijn ook participatief: om er hun boodschappen te kunnen doen, moeten de coöperanten ook actief deelnemen in de werking van de supermarkten. Iedereen werkt er vrijwillig enkele uren per maand mee, tussen 2,5 uur en 3 uur naargelang de supermarkt. Daarbij kan de coöperant – klant én eigenaar tegelijk – kassier, rekkenvuller of schoonmaker zijn. Naast het op gang brengen van een sociale dynamiek laten dit soort supermarkten ook toe om de werkingskosten en de prijzen beheersbaar te houden. Bovendien komen de openingsuren van deze winkels vaak overeen met die van klassieke supermarkten. Zo is Bees coop, een pionier onder de coöperatieve supermarkten in ons land, elke dag van de week open dankzij zijn 1.600 coöperanten.
Bron: https://www.gondola.be/nl/news/aantal-cooperatieve-supermarkten-groeit - Okt 2021
Welke kansen laten we in Vlaanderen liggen?
Opvallend in bovenstaand verhaal is dat alle genoemde coöperatieve initiatieven zich in Brussel en Wallonië bevinden. En er zijn er bovendien nog meer in het Franstalig deel van ons land. Het gaat niet altijd om coöperaties waar ook de klant coöperant kan worden; soms zijn het coöperaties van enkel winkeluitbaters, van enkel boeren, van boeren én winkeluitbaters, …
Het aantal dergelijke coöperatieve projecten in de distributie van bioproducten is echter opmerkelijk lager in Vlaanderen. We kennen o.a. The Food Hub (Leuven & Brussel), de Lousbergmarkt (Gent) en OHNE (regio Gent-Brussel). Het engagement dat klanten opnemen in een coöperatieve winkel waarin zij ook kunnen participeren is tot op zekere hoogte gelijkaardig aan het engagement dat deelnemers in een CSA-boerderij aangaan. Ze engageren zich tot een langdurige afname en zetten zich vaak ook vrijwillig in om binnen het project niet enkel werk te maken van een duurzame, lokale en faire uitwisseling van goederen en diensten, maar ook van de uitbouw van een plaatselijke community.
Hoe kunnen we dit model nog meer ontwikkelen in Vlaanderen? Op 24 jan 2022 gaan we op inspiratiereis over de taalgrens en maken we kennis met enkele coöperatieve initiatieven in de streek rond Namen. We laten ons op deze reis vergezellen door vertegenwoordigers van coöperatieve initiatieven uit Vlaanderen: de Vroente (regio Gent), BoerEnCompagnie (Leuven) en Linked Farm (regio Brussel).